جایگاه مسجد در نگاه امام خمینی رحمه الله مسجد مهمان خانه خدا در زمین، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلّی بهشت خدا در زمین، محل آرامش موحدان است. مکان آن، بهترین قطعات زمین است و فرشتگان، با اهل آن همنشین می باشند. آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست می آید، جامعیت مسجد در همه زمینه های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و... است. با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی رحمه الله ، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را باز یافتند؛ به طوری که نیروهای فعال در مساجد، به طور مستقیم در متن انقلاب شرکت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر عهده داشتند و در شرایط حساس نهضت اسلامی توانستند به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این، بسیاری از برنامه های انقلاب مانند انتخابات شوراهای محلی، کانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام گرفت. نویسنده در صدد است تا با مروری اجمالی بر نظرات بزرگ مرد تاریخ، حضرت امام خمینی رحمه الله جایگاه و نقش مسجد در جامعه اسلامی را مورد بررسی قرار دهد. سنگر سربازان خدا چشمه زلال مبارزه بر ضد باطل در طول تاریخ از مسجد جوشیده است. حضرت امام رحمه الله با شناخت موقعیت و نقش مسجد، خطاب به مسلمانان جهان می فرمود: «اگر حرم و کعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتیبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبیاء نیست، پس مأمن و پناهگاه آنان در کجاست؟» امام بزرگوار با تأکید بر نقش محوری مسجد در خنثی کردن نقشه های دشمنان اسلام می فرمایند: «اینها از مسجد می ترسند. من تکلیفم را باید ادا کنم؛ به شما بگویم. شما دانشگاهیها شما دانشجوها، همه تان مساجد را بروید پر کنید! سنگر هست اینجا؛ سنگرها را باید پر کرد.»

سنت احیای مسجد سنت احیاي مساجد، عطر افشاني و تنظیف مساجد به عنوان آماده‌سازي براي ماه رمضان - از پیش از شروع ماه رمضان، حضور این ماه مبارک احساس مي‌شود. هرچه مي‌توانید بخصوص شما جوانان - این حضور را اول در دلهاي پاک و نوراني خودتان تقویت کنید؛ بعد هم تلألؤي این نورانیتي که در شماست، مخاطبان و محیط اطراف شما را حتما تحت تأثیر قرار خواهد داد. (1)

کيست ستمکارتر از آن کسي که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگيري کرده و سعي در ويراني آن مي نمايد(1). مسجد نخستين و مهم ترين مرکز و نهاد جامعه ي اسلامي از صدر اسلام تاکنون مي باشد، طول عمر مسجد، به عنوان مظهر زندگي معنوي اسلام، برابر با طول عمر خود اسلام است، امروز هم گستره ي مسجد در جغرافياي جهان برابر با قلمرو جهاني اسلام است. شناخت اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامي، بدون شناخت مسجد ممکن نيست. هر کسي در آيينه مسجد نظر کند مي تواند اسلام را با تمام وجود در اين آيينه مشاهده کند. ما به اسلامي تعلق داريم که پيامبر ما آن روز که از مکه به مدينه هجرت کرد نخستين سنگ بناي حکومت اسلامي را با احداث يک مسجد آغاز کرد. پيامبر(ص) در آغاز اداره ي جامعه، مسجد تأسيس کرد و اسلام در طول تاريخ به برکت مساجد ادامه حيات داده است. انقلاب اسلامي ما هم از درون مساجد آغاز شد. اين مردم متدين بودند که از امام راحل(ره) اطاعت کردند و به صحنه آمدند. مساجد مرکز تشکيلاتي انقلاب ما بوده است. انقلاب اسلامي با مسجد آغاز شده و با مسجد هم ادامه خواهد يافت و استکبار جهاني به خوبي مي داند که مسجد به عنوان پايگاه ديني مانع دستيابي دشمنان به اهداف شومشان در غير ديني کردن فضاي جامعه ي اسلامي ايران هستند. و آنچه بي ترديد دشمن را مي ترساند همين حضور آگاهانه ي مردم به ويژه جوانان در مساجد است. مسجد بهشت روي زمين و تنها مکاني است که انسان با حضور در آن به ساحل آرامش و اطمينان مي رسد. مسجد خانه ي خدا(2) و «جايگاه انبياء و رسولان وحي»(3) و مأمن مؤمنان است. طبق آيه ي شريفه ي «في بيوتٍ أذنَ اللهُ أن تُرفَعَ...»(4) مي توان گفت که اولين ويژگي مساجد آن است که خانه هاي خدا در روي زمين هستند و به فرمان پروردگار بنيان شده اند. و نيز رسول گرامي(ص) مي فرمايند: «مساجد خانه هاي خدا در روي زمين هستند. همان گونه که ستارگان براي اهل زمين مي درخشند، مساجد نيز براي اهل آسمان درخشان و نوراني هستند.»(5) و ويژگي ديگر اين مراکز الهي آن است که چون داراي اهميت ويژه اي هستند خداوند فرمان رفع و منزلت آنها را صادر نموده است: «أن تُرفَع» اذن خدا به اينکه اين بيوت رفيع المقام باشند، به خاطر اين است که اين بيوت منتسب به خود اويند. علت رفع اين خانه، همان «يُذکَرَ فيها اسمُهُ» است، يعني همين که در آن بيوت نام خدا برده مي شود. و در رواياتي از امام صادق(ع) نقل شده است: «ملعونٌ ملعونٌ مَن لم يُوقِّرِ المسجدَ»(6)، لعنت شده است کسي که مسجد را گرامي ندارد. شايد با پشتوانه ي همين دسته از آيات و روايات است که بزرگان و علماي ما هتک حرمت مسجد را از گناهان کبيره دانسته اند. پس با توجه به مطالب پيش گفته بايد گفت مسجد در اسلام مکان مقدس و باعظمتي است. و رعايت حرمت آن واجب دانسته شده است. و در روايات موجود در متون ديني شيعه و سني، به دنبال عظمت مسجد، براي اهل مسجد نيز مقام و منزلتي والا بيان شده است که به اختصار به بعضي از آنها اشاره مي کنيم. اهل مسجد، بهشتيان هستند.(7) اهل مسجد محبوب ترين بندگان نزد خداوند هستند.(8) خداوند آسايش روحي و رواني اهل مسجد را ضمانت کرده است(9). زمين براي اهل مسجد تسبيح مي کند(10). اهل مسجد مانع نزول عذاب الهي هستند(11

عتقادات دینی و مذهبی و عقاید و نگرش های ذهنی و حتی قلبی نشأت گرفته از آن در هر جامعه ای به طور مستقیم بر فرهنگ حاكم بر عامه مردم تأثیرگذاری عمیق دارد. در همین راستا اگر به سبك زندگی و نوع رفتارها و افعالی كه توسط جوامع و ملل مختلف ساكن در كره زمین نیم نگاهی داشته باشیم در خواهیم یافت كه بسیاری از رفتارهای زندگی كه شامل نوع پوشش، برخوردهای اجتماعی و گفتمان غالب جامعه، شیوه حیات خصوصی و عمومی، نوع تشكیلات خانواده و تعامل بین اعضای خانواده و چگونگی روابط بین والدین و فرزندان و... تا اندازه زیادی متاثر از آموزه های دینی و اعتقادی آنان می باشد؛ چرا كه تمامی ادیان آسمانی و حتی غیر آسمانی نیز در خصوص چگونگی و سبك و سیاق زندگی دارای رهنمود و پیام هستند و هیچ دین، مذهب، كیش و آیینی را نمی توان یافت كه در این امور مهم حیات بشری و سبك زندگی پیروان و مریدانش مسائل و مباحثی را مطرح نكرده باشد. سبك زندگی دارای مراتب و انواع مختلف چون سبك زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی و... است.یكی از اصول اساسی و پایه های مهم دین اسلام، اصل اجتماعى است تا انسان را از زندگى فردى و خزیدن در كنج عزلت و تنهایى برهاند و او را به سوى زندگى جمعى و اجتماعى سوق دهد. به همین جهت اسلام همواره مؤمنین را به شركت در اجتماعات براى عبادت خداوند ترغیب مى‏كند؛ زیرا تنها از طریق اجتماع است كه مسلمانان مى‏توانند به صورت یَدِ واحدى در مقابل مصائب و مشكلات ایستادگى كنند(یدالله مع الجماعه). بتابراین همان گونه كه اسلام یك دین اجتماعی ست مسجد نیز یك نهاد اجتماعی محسوب می شود. پیامبر گرامی اسلام (ص) برای تغییر رفتارهای اجتماعی مردم زمان خویش نیاز به یك مكانی داشت تا در سایه آن اجتماعات مردمی شكل بگیرد و در این جمع شكل یافته مفاهیم دینی بیان شود. اگر چه با اندكی دقت به بیانات و مفاهیم ارائه شده توسط پیامبر اسلام (ص) مشخص خواهد شد كه ایشان تنها به مباحث اجتماعی و دینی بسنده نمی كردند و بخش اعظمی از بیانات را به امور فردی و شخصی كه یك فرد مسلمان نمونه باید داشته باشد اختصاص می دادند؛ چرا كه آن حضرت، ایجاد جامعه اسلامی را در گرو ساختن و خودسازی تك تك افراد آن جامعه می دانستند و به همین خاطر است كه دین اسلام به صورت هم زمان به دو جنبه فردی و اجتماعی توجه كرده است. این دو جنبه هم چون دو بال یك پرنده برای پرواز است كه با فقدان هر یك از این بال ها امكان صعود و كمال از انسان سلب می شود. مساجد علاوه بر این كه نقش خود را به عنوان یك نهاد موفق اجتماعی در طول حیات ارزشمند خویش به خوبی ایفاء نموده اند بلكه به صورت فردی نیز زمینه تمسك و بهره مندی از رفتارهای اجتماعی، شخصی و خانوادگی و همچنین بهره مندی از سبك و سیاق زندگی معنوی و اسلامی در این امور را از طریق مبلغان، روحانیون و عالمان وارسته دینی در قالب سخنرانی، وعظ و خطابه در منابر مساجد كه یكی از عناصر و اجزاء مهم مساجد در انتقال پیام ها محسوب می شوند فراهم كرده اند. علاوه بر آن، عمده محتوای متون و منابعی كه توسط آنان مورد بهره برداری قرار می گرفت آیات، احادیث و روایات برگرفته از سخنان گهربار پیشوایان، بزرگان و عالمان دینی ست و بسیاری از این مباحث به امور مربوط به سبك و شیوه زندگی یك فرد مسلمان و چگونگی برگزیدن رفتاری مناسب و شایسته برای زندگی در یك جامعه اسلامی است.

به یکی از مساجد داخل شهر لندن منتقل شدم که کمی از محل زندگی ام دور بود. هر روز با اتوبوس از مسجدم به خانه برمی گشتم. چند هفته ای می شد که این مسیر را با اتوبوس طی می کردم که یک روز حادثه ی نه چندان مهمی برایم رخ داد… سوار اتوبوس شدم و پول کرایه را به راننده دادم و او هم بقیه اش را بهم پس داد. وقتی روی صندلی ام نشستم متوجه شدم راننده 20 پنس بیشتر بهم پس داده. با خودم گفتم باید این مبلغ را به راننده پس بدهم. اما از یک طرف این مقدار مبلغ را چندان مهم نمی دانستم و با خودم می گفتم این چندان مبلغی نیست که لازم باشد پسش بدهم! همین طور داشتم با خودم یکی به دو می کردم تا اینکه تصمیم گرفتم بقیه آن پول را پس بدهم چون بالاخره حق، حق است… هنگام پیاده شدن مبلغ اضافی را به راننده دادم و گفتم: ببخشید شما این 20 پنی را اشتباهی اضافی دادید. راننده تبسمی کرد و گفت: ببخشید شما همان امام جدیدی نیستید که تازه به این منطقه آمدید؟ من مدتی است که دارم درباره اسلام فکر می‌کنم. این مبلغ را هم عمدا به شما اضافی دادم تا ببینم رفتار یک مسلمان در چنین موقعیتی چگونه خواهد بود!! آن امام مسجد می گوید: وقتی از اتوبوس پیاده شدم حس کردم پاهایم توانایی نگه داشتن من را ندارند. به نزدیکترین تیر چراغ آن خیابان تکیه دادم… اشکهایم بی اراده سرازیر بودند… نگاهی به آسمان انداختم و گفتم: خدایا! نزدیک بودم دینم را به 20 پنی بفروشم!!!

کيست ستمکارتر از آن کسي که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگيري کرده و سعي در ويراني آن مي نمايد(1). مسجد نخستين و مهم ترين مرکز و نهاد جامعه ي اسلامي از صدر اسلام تاکنون مي باشد، طول عمر مسجد، به عنوان مظهر زندگي معنوي اسلام، برابر با طول عمر خود اسلام است، امروز هم گستره ي مسجد در جغرافياي جهان برابر با قلمرو جهاني اسلام است. شناخت اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامي، بدون شناخت مسجد ممکن نيست. هر کسي در آيينه مسجد نظر کند مي تواند اسلام را با تمام وجود در اين آيينه مشاهده کند. ما به اسلامي تعلق داريم که پيامبر ما آن روز که از مکه به مدينه هجرت کرد نخستين سنگ بناي حکومت اسلامي را با احداث يک مسجد آغاز کرد. پيامبر(ص) در آغاز اداره ي جامعه، مسجد تأسيس کرد و اسلام در طول تاريخ به برکت مساجد ادامه حيات داده است. انقلاب اسلامي ما هم از درون مساجد آغاز شد. اين مردم متدين بودند که از امام راحل(ره) اطاعت کردند و به صحنه آمدند. مساجد مرکز تشکيلاتي انقلاب ما بوده است. انقلاب اسلامي با مسجد آغاز شده و با مسجد هم ادامه خواهد يافت و استکبار جهاني به خوبي مي داند که مسجد به عنوان پايگاه ديني مانع دستيابي دشمنان به اهداف شومشان در غير ديني کردن فضاي جامعه ي اسلامي ايران هستند. و آنچه بي ترديد دشمن را مي ترساند همين حضور آگاهانه ي مردم به ويژه جوانان در مساجد است. مسجد بهشت روي زمين و تنها مکاني است که انسان با حضور در آن به ساحل آرامش و اطمينان مي رسد. مسجد خانه ي خدا(2) و «جايگاه انبياء و رسولان وحي»(3) و مأمن مؤمنان است. طبق آيه ي شريفه ي «في بيوتٍ أذنَ اللهُ أن تُرفَعَ...»(4) مي توان گفت که اولين ويژگي مساجد آن است که خانه هاي خدا در روي زمين هستند و به فرمان پروردگار بنيان شده اند. و نيز رسول گرامي(ص) مي فرمايند: «مساجد خانه هاي خدا در روي زمين هستند. همان گونه که ستارگان براي اهل زمين مي درخشند، مساجد نيز براي اهل آسمان درخشان و نوراني هستند.»(5) و ويژگي ديگر اين مراکز الهي آن است که چون داراي اهميت ويژه اي هستند خداوند فرمان رفع و منزلت آنها را صادر نموده است: «أن تُرفَع» اذن خدا به اينکه اين بيوت رفيع المقام باشند، به خاطر اين است که اين بيوت منتسب به خود اويند. علت رفع اين خانه، همان «يُذکَرَ فيها اسمُهُ» است، يعني همين که در آن بيوت نام خدا برده مي شود. و در رواياتي از امام صادق(ع) نقل شده است: «ملعونٌ ملعونٌ مَن لم يُوقِّرِ المسجدَ»(6)، لعنت شده است کسي که مسجد را گرامي ندارد. شايد با پشتوانه ي همين دسته از آيات و روايات است که بزرگان و علماي ما هتک حرمت مسجد را از گناهان کبيره دانسته اند. پس با توجه به مطالب پيش گفته بايد گفت مسجد در اسلام مکان مقدس و باعظمتي است. و رعايت حرمت آن واجب دانسته شده است. و در روايات موجود در متون ديني شيعه و سني، به دنبال عظمت مسجد، براي اهل مسجد نيز مقام و منزلتي والا بيان شده است که به اختصار به بعضي از آنها اشاره مي کنيم. اهل مسجد، بهشتيان هستند.(7) اهل مسجد محبوب ترين بندگان نزد خداوند هستند.(8) خداوند آسايش روحي و رواني اهل مسجد را ضمانت کرده است(9). کم کم پیامبر صلی الله علیه واله وسلم دید که بلال حبشی وقت نماز را اعلام کرده ولی هنوز سعد سرگرم خرید و توبه فروش است، نه وضو گرفته و نه برای نماز آماده می شود. پیامبر صلی الله علیه واله وسلم وقتی او را به این وضع دید، به او فرمود: «یا سعد شغلتک الدنیا عن الصلاة ای سعد دنیا تو را از نماز بازداشت». او در پاسخ چنین توجیه می کرد و می گفت: چه کار کنم؟ ثروتم را تلف کنم؟ به این مرد متاعی فروخته ام؛ می خواهم پولش را بستانم و از این مرد متاعی خریده ام؛ می خواهم قیمتش را بپردازم. رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم در مورد سعد، آن چنان ناراحت و غمگین شد که این بار اندوه رسول خدا شدیدتر از آن هنگام بود که سعد در فقر و تهیدستی به سر می برد. جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه واله وسلم نازل شد و عرض کرد: خداوند اندوه تو را در باره سعد دریافت، کدام یک از این دو حالت را در مورد سعد دوست داری آیا حالت اولی یعنی فقر و تهیدستی او و توجه به نماز و عبادت را دوست داری یا حالت دوم را که بی نیاز است ولی توجه به عبادت ندارد؟ پیامبر صلی الله علیه واله وسلم فرمود: حالت اولی را دوست دارم، چرا که حالت دوم او باعث شد که دنیایش، دینش را ربود و برد، جبرئیل گفت: «ان الدنیا و الاموال فتنه و مشغله عن الاخره» ؛ دلبستگی به دنیا و ثروت، مایه آزمایش و بازدارنده آخرت است. آن گاه جبرئیل گفت: آن دو درهم را که به او قرض داده بودی از او بگیر که در این صورت وضع او به حالت اول برمی گردد رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم به سعد فرمود: آیا نمی خواهی دو درهم مرا بدهی؟ سعد گفت: به جای آن دویست درهم می دهم. پیغمبر صلی الله علیه واله وسلم فرمود: همان دو درهم مرا بده. سعد دو درهم آن حضرت را داد از آن پس دنیا به سعد پشت کرد و تمام اموالش کم کم از دستش رفت و زندگیش به حالت اول بازگشت. این داستان هشداری است به کسانی که دلبستگی به دنیا دارند و دنیا را هدف می دانند؛ غافل از آن که دنیا وسیله است برای آخرت، و دلبستگی افراطی به دنیا مانع یاد خدا می شود. زمين براي اهل مسجد تسبيح مي کند(10). اهل مسجد مانع نزول عذاب الهي هستند(11

فضائل آثار رفت و آمد به مسجد مسجد به عنوان پايگاه عبادت و يا خداوند متعال و پايگاه جهاد فکري و تعليم و تعلم معارف اسلامي مي­باشد در آن پايگاه وحدت مسلمين و نمايش روح وحدت و يکپارچگي به دشمنان پيدا و پنهان جامعه اسلامي مي­باشد. در شرع مقدس اسلام بسيار سفارش شده است که نماز را در مسجد بخوانيد و بهتر از همه مسجدها، مسجدالحرام مي­باشد و بعد از مسجدالحرام، مسجدالنبي (ص) و بعد مسجد کوفه و بعد از آن مسجد بيت المقدس و بعد از آن مسجد جامع هر شهر و بعد از آن مسجد محله و بعد از مسجد محله مسجد بازار مي­باشد. زياد رفتن به مسجد و رفتن در مسجدي که نمازگزار ندارد مستحب است و همسايه مسجد اگر عذري نداشته باشد مکروه است در غير مسجد نماز بخواند. و نيز مستحب است انسان با کسي در مسجد حاضر نمي­شود غذا نخورد و در کارها با او مشورت نکند و همسايه او نشود و از او زن نگيرد و به او زن ندهد. فضائل مسجد سکونت در جوار عرش الهي پاداش مسجد است. در فرداي قيامت و کسب مغفرت گناهان از خداوند متعال يکي ديگر از فوائد و آثار رفت و آمد به مسجد است و فرشتگان از اهل مسجد ديدار مي­کنند و تسبيح زمين براي انسانهاي مسجدي يکي ديگر از آثار و برکات رفت و آمد به مسجد است. امام صادق (ع) مي­فرمايد: «مَنْ مَشَى إِلَى مَسْجِدٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ فَلَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى مَنْزِلِهِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ مُحِيَ عَنْهُ عَشْرُ سَيِّئَاتٍ وَ رُفِعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجَاتٍ ». «کسي که به سوي مسجد گام بر مي­دارد بر هيچ خشک و تري پا نمي­گذارد مگر اينکه از زمين اول تا هفتم براي او تسبيح مي­کنند». (وسائل الشيعه، ج 3، ص 483)

امام صادق(ع) فرمودند:کسی که پیاده به مسجد رود، پایش را روی هیچ خشک و تری نمی گذارد، مگر این که آن زمین تا زمین هفتم برای او خداوند را تسبیح می کنند.

مطالب زیر گزیده ای از توصیه ها و وصایای آیت الله سید علی قاضی (ره) است که به شاگردان و اطرافیان خود فرموده اند و ما آن ها را به اختصار ذکر می نماییم. باشد که کلامش چون صاعقه ای بر قلبمان بدرخشد و راهنمایمان در تاریکی ها باشد. نماز شما را سفارش می کنم به اینکه نمازهایتان را در بهترین و با فضیلت ترین اوقات آنها به جا بیاورید و آن نمازها با نوافل، 51 رکعت است؛ پس اگر نتوانستید، 44 رکعت بخوانید و اگر مشغله های دنیوی نگذاشت آنها را به جا آورید، حداقل نماز توابین را بخوانید [ نماز اهل انابه و توبه هشت رکعت هنگام زوال است ]. مرحوم علامه طباطبایی و آیت الله بهجت از ایشان نقل می کنند که می فرمودند: « اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند. » مرحوم آقای سید هاشم رضوی هندی می فرمایند: روزی یکی را به محضر آقای قاضی آوردند که مثلا آقا دستش را بگیرد و راهنمایی اش کند. مرحوم آقای قاضی فرموده بودند: « به این آقا بگویید که نماز را در اول وقت بخواند. »بعد معلوم شد که آن آقا وسواس در عبادات داشته و نماز را تا آخر وقت به تأخیر می انداخته است. اما وصیت های دیگر، عمده آنها نماز است. می فرمودند نماز را بازاری نکنید اول وقت به جا بیاورید با خضوع و خشوع. اگر نماز را تحفظ کردید همه چیزتان محفوظ میماند و تسبیح صدیقه کبری سلام الله علیها که از ذکر کبیر به شمار می آید و آیت الکرسی در تعقیب نماز ترک نشود. دعا در قنوت نماز آقای قاضی به شاگردان خود دستور می دادند این دعا را در قنوت نماز هایشان بخوانند: « اللهم ارزقنی حبّک و حبّ ما تحبه، و حبّ من یحبّک، والعمل الذی یبلغنی إلی حبّک واجعل حبّک احبّ الاشیاء إلی. » قرآن آیت الله نجابت می فرمودند: آیت الله میرزا علی قاضی به مرحوم آیت الله شیخ علی محمد بروجردی (از شاگردان برجسته آقای قاضی) فرموده بودند که: « هیچ گاه از قرآن جدا مشو و ایشان تا آخر عمر بر این سفارش آقای قاضی وفادار و پایبند بود. هر وقت از کارهای ضروری و روزمره فارغ می شد، قرآن می خواند و با قرآن بود. » آقای سید محمد حسن قاضی می فرمایند: « چند سفارش ایشان عبارت است از: اول روخوانی قرآن. می فرمودند قرآن را خوب و صحیح بخوانید. توصیه دیگر ایشان راجع به دوره تاریخ اسلام بود. می فرمودند یک دوره تاریخ اسلام را از ولادت حضرت پیغمبر(ص) تا 255 هـ.ق یا 260 هـ.ق بخوانید. و بعد از عمل به این ها می فرمودند برو نمازشب بخوان! » آیت الله قاضی در نامه ای به آیت الله طباطبایی می فرمودند: « دستورالعمل، قرآن کریم است؛ فیه دواء کل دواء و شفاء کل عله و دوا کل غله علماً و عملاً و حالاً. آن قره العیون مخلصین را همیشه جلوی چشم داشته باشید و با آن هادی طریق مقیم و صراط مستقیم سیر نمایید و از جمله سیرهای شریف آن قرائت است به حسن صورت و آداب دیگر، خصوص در بطون لیالی...» و نیز:« بر شما باد به قرائت قرآن کریم در شب با صدای زیبا و غم انگیز، پس آن نوشیدنی و شراب مؤمنان است. تلاوت قرآن کمتر از یک جزء نباشد. » نماز شب « اما نماز شب پس هیچ چاره و گریزی برای مؤمنین از آن نیست، و تعجب از کسی است که می خواهد به کمال دست یابد و در حالی که برای نماز شب قیام نمی کند و ما نشنیدیم که احدی بتواند به آن مقامات دست یابد مگر به وسیله نماز شب. » علامه طباطبایی می فرمودند: « چون در نجف اشرف برای تحصیل مشرف شدم، از نقطه نظر قرابت و خویشاوندی گاه گاهی به محضر مرحوم قاضی شرفیاب می شدم تا یک روز در مدرسه ای ایستاده بودم که مرحوم قاضی از آن جا عبور می کردند. چون به من رسیدند، دست خود را روی شانه من گذاردند و گفتند: ای فرزند! دنیا می خواهی نماز شب بخوان، آخرت می خواهی نماز شب بخوان! » حاج سید هاشم حداد می فرمودند: « مرحوم آقا خودش این طور بود و به ما هم این طور دستور داده بود که در میان شب وقتی برای نماز شب برمی خیزید، چیز مختصری تناول کنید، مثلاً چای یا دوغ یا یک خوشه انگور یا چیز مختصر دیگری که بدن شما از کسالت بیرون آید و نشاط برای عبادت داشته باشید. » توسل به ائمه أطهار(ع) آیت الله سید علی آقا قاضی در یکی از نامه هایش چنین مرقوم فرمودند: « .... و تمام طرق .... توسل به ائمه أطهار(ع) و توجه تام به مبدأ است. چونکه صد آمد، نود هم پیش ما است. با دراویش و طریق آنها کاری نداریم. طریقه، طریقه علما و فقها است، با صدق و صفا. » توسل به حضرت سیدالشهدا(ع) محال است انسانی به جز از راه سیدالشهدا علیه السلام به مقام توحید برسد.سریان فیوضات و خیرات از مسیر حضرت سیدالشهدا علیه السلام است و پیشکار این فضیلت هم حضرت قمر بنی هاشم ابالفضل العباس علیه السلام است. دعا برای فرج امام زمان(ع) از آن چیزها که بسیار لازم و با اهمیت است دعا برای فرج حضرت حجت ـ صلوات الله علیه ـ در قنوت نماز وتر است بلکه در هر روز و در همه دعاها. دل هیچ کس را نرنجانید! دیگر آن که، گر چه این حرفها آهن سرد کوبیدن است، ولی بنده لازم است بگویم اطاعت والدین، حسن خلق، ملازمت صدق، موافقت ظاهر با باطن و ترک خدعه و حیله و تقدم در سلام و نیکویی کردن با هر برّ و فاجر، مگر در جایی که خدا نهی کرده. الله الله الله که دل هیچ کس را نرنجانید! تا توانی دلی بدست آور *** دل شکستن هنر نمی باشد رفع ناراحتی های روحی آن مرحوم در هنگام اضطراب و ناراحتی های روحی، خواندن این کلمات را سفارش می کردند: « لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الحمد و له الملک و هو علی کل شیء قدیر، أعوذ بالله من همزات الشیاطین و أعوذ بک ربی من أن یحضرون إن الله هوالسمیع العلیم: هیچ معبودی جز خداوند یکتای بی شریک وجود ندارد و ستایش و حکومت مخصوص اوست و او بر هر کاری تواناست. از وسوسه های شیاطین به خدا پناه می برم و به تو پناه می برم ای پروردگارم از این که نزد من حاضر شوند. همانا خداوند شنوا و داناست. » حق الناس آیت الله نجابت نقل می کند: وقتی که بنده مشرف شدم خدمت ایشان فرمودند: « هر حقی که هر کس بر گردن تو دارد باید ادا کنی. خدمت ایشان عرض کردم:مدتی قبل در بین شاگردهایم که نزد بنده درس طلبگی می خواندند، یکی خوب درس نمی خواند. بنده ایشان را تنبیه کردم. اذن از ولیّ او هم داشتم در تربیت. در ضمن این جا هم نیست که از او طلب رضایت کنم. می فرمودند: « هیچ راهی نداری، باید پیدایش کنی. گفتم آدرس ندارم، گفتند باید پیدا کنی.

در برخی از روایات با تعبیری لطیف از مسجدها به عنوان بازار آخرت یاد شده یعنی همانگونه که بازار محل خرید و فروش و مبادله کالا و متاع دنیوی است مسجد نیز محل کسبامور معنوی و اسبابی است که در سرای آخرت دارای کاربرد است. در حدیثی رسول اکرم(ص) فرموده است: "المساجد سوق من السواق الاخرة قراها المغفرة و تحضتها الجنة"."مساجدبازاری از بازارهای آخرت است از کسانی که به آن وارد می‌شوند با مغفرت پذیرایمی‌شود و هدیه آنان بهشت است". - درآمد و تاریخچۀ مسجد سخن از طلوع اسلام و مطلع آن و فجر صادق آیین محمدی صلی الله علیه و آله و مرکزاشاعه آن یعنی مسجد است. مسجد مهمان خانه خدا در زمین، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا وصمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدادرزمین و محل آرامش موحدان است. زماني كه رسول خدا(ص) از مكّه به مدينه هجرت كرد و با استقبال پرشكوه اهل مدينه رو به رو شد، پيش از هر كار تصميم گرفت كه براي مسلمانان مركزي عمومي به نام «مسجد» بسازد تا براي انجام مراسم ديني و نماز و ياد خدا در آن جا گرد آيند. البته، مسجد تنها مركز پرستش خدا نبود، بلكه تمام معارف و احكام اسلامي در آنجا بيان مي‏شد. تا آغاز قرن چهارم هجري معمولاً مساجد جز پرستشگاه خداوند، جاي آموختن نيز بودند. حتّي گاهي مسجد مدينه به صورت يك مركز ادبي در مي‏آمد و سخن سرايان بزرگ عرب، كه سروده‏هايشان ارزشهاي اخلاقي و روش تربيتي اسلام سازگار بود، اشعار خود را در مسجد مي‏خواندند. امور قضايي و پرداختن به خصومات و اجراي حدود و به كيفر رسانيدن بزهكاران و جنايتكاران نيز در مسجد انجام مي‏گرفت و مسجد در آن روزها دادگاهي به تمام معنا بود. همچنين، رسول خدا(ص)خطابه‏هاي آتشين خود را براي گسيل مردم به جهاد مبارزه با كفر و شرك در آن جا ايراد مي‏فرمود. از آن جا كه پيشرفت هر ملّت و گروهي وابسته به اتّفاق و يگانگي آنان است، اسلام دستور داد كه ملمانان نمازهاي پنج گانه را در مسجد به جماعت بخوانند و فقير وغني و وضيع و شريف و سياه و سفيد و... همه و همه دوشادوش هم گرد آيند و در صفي يگانه بايستند تا خودپسندي ها فرو ريزد و دلها به يكديگر راه يابند و ميانشان يگانگي و صميميّت پديد آيد و فقير از فقرش رنج نبرد و سياه از سياهي‏اش آزرده نشود و همه از حال هم آگاه كردند و به درد دل يكديگر برسند. - اهتمام مسلمین و سیره نویسان به ثبت و ضبط مساجد مسلمانان صدر اسلام و به تبع آنان سیره‌نویسان اسلامی اهتمام کامل خویش رابه کار برده و مساجدی را که به دست مبارک پیامبر(ص) و یاران صدیق آن حضرت در مناطق مختلف اعم از شهرها و روستاها و اردوگاهای جنگ و حتی در راهها و کوهستان های دور دست ساخته شده ثبت و ضبط نموده‌اند. در موارد زیادی مصلی و جایگاهای نماز آن حضرت را هم که عنوان مسجد نداشته است مشخص کرده‌اند با عنایت بر اینکه کتابهای سیره پیامبر(ص) معمولاً در قرن دوم هجری به بعد نوشته شده است، روشن می‌شود که مسلمانان صدر اسلام وبه خصوص اصحاب پیامبر(ص) و آل او تا چه میزان نسبت به این امر اهتمام داشته‌اند وبه گونه‌ای که سیره‌نویسان سالها بعد با مراجعه به آنان توانسته‌اند این مکانها رابطور مشخص در نوشته‌های خود ذکر کنند. - فاصلۀ مساجد امروزتا مسجد نمونه اسلامی مسجد، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانى است. تجلى بهشت خدا در زمین و محل همنشینی فرشتگان با اهل آن است. مسجد نمونه باید در بخش های آموزشی، عبادی و تربیتی به مخاطبان خود خدمات ارایه دهد تا هم زمینه ساز جذب حضور حداکثری مردم در این پایگاه عبادی شود و هم همطراز با مساجد صدر اسلام. از نقش های محوری مسجد آن است که زمینه را برای عبادت خالصانه و پر جمعیت فراهم کند. هر اندازه مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفق عمل کند به مسجدی که قرآن و سنت آن را ترسیم کرده یعنی «مسجد نمونه» نزدیکتر است. مسجد در صدر اسلام مرکز آموزش مسلمانان به شمار می رفت و در حال حاضر نیز باید تلاش شود مساجد جایگاه مساجد صدر اسلام را پیدا کنند. اگر مسجد پایگاه و آموزشگاه مبانی دینی و معارف اسلامی شود زمینه جذب مردم به این مرکز اسلامی فراهم می شود و مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های مذهبی، فرهنگی وآموزشی به درستی ایفا نکند از ادای بخش مهمی از رسالت خویش باز مانده و از مسجدنمونه و پر جاذبه فاصله گرفته است.

نیازسنجی و شناخت روحیات جوانان آنچه در مسیر جذب جوانان به مساجد پیش از هر چیز دیگر حائز اهمیت می باشد شناخت روحیات جوانان و سنجش نیازهای آنان است. برنامه ریزان فرهنگی مخصوصاً در حوزه فرهنگ دینی باید به تناسب شرایط محلی هر استان روحیات جوانان را مورد مطالعه قرار داده و با اعزام کارشناسان، نیازهای آنان را در حوزه فرهنگ دینی مورد عنایت جدی قرار دهند. انتظارات آنان را به منظور مشارکت در فعالیت های فرهنگی مساجد با جدیت هر چه تمام تر دنبال کنند. از آنان بخواهند درباره مسجد هرچه می دانند عنوان کنند و علت حضور یا عدم حضورشان در مساجد را بازگو کنند. در این صورت بسیاری از واقعیت ها که در ذهن آنها نقش بسته است آشکار خواهد شد و با این تمهیدات و مقدمه چینی ها می توان اقدام های بعدی را پیگیری کرد. 2- توجه به آراستگی، نظافت و بهداشت مساجد از آنجا که طبعجوانان پاک و آرام می باشد، لذا به مکان های پاکیزه، آرام، جذاب و دلپذیر بیشتر گرایش پیدا می کنند و از مکان هایی که از پاکیزگی لازم برخوردار نیست دوری می کنند. بنابراین برای جذب آنان به مساجد باید این مکان ها را آراسته و پاکیزه ساخت. فرش های مسجد باید تمیز و پاکیزه باشند. روشنایی مسجد در حد مطلوب باشد. مسجد همواره معطر و خوشبو باشد. نمازگزاران با لباس های پاکیزه و بوی خوش وارد مسجد شوند. مسجد از آرامش لازم برخوردار باشد. به مسائل دنیوی کمتر پرداخته شود و بیشتر مسائل اخروی مورد اهتمام قرار گیرد. مومنان به یکدیگر احترام گذاشته و همدیگر را به صبر، شکیبایی و خصلت های نیکو سفارش کنند. 3- نقش مؤثر امام جماعت امام جماعت یکی از ارکان اساسی مسجد به شمار می رود. جوانان امام جماعت را به عنوان آیینه تمام نمای خوبی ها و مکرمت های انسانی و سمبل پاکی، صداقت، صفا، شجاعت، مروت، انسانیت، شکیبایی، ایثار و گذشت می شناسند. بنابراین برای جذب جوانان به مسجد، امام جماعت باید با جوانان دوست شده با آنان بجوشد، در غم و شادی آنان شریک شود، از آنان احوالپرسی کند، با آنان به اردو رود، حتی الامکان در میادین ورزشی آنان حضور یافته و آنان را مورد تشویق قرار دهد. اگر امام جماعت چنین کند جوانان او را دوست خواهند داشت و هیچ گاه او را فراموش نکرده و در صف های جماعت حاضر شده و در فعالیت های فرهنگی مسجد تعامل و همکاری خواهند داشت. 4- نقش هیئت های امنا، بانیان و واقفان هیئت های امنا، بانیان و واقفان نیز از دیگر ارکان تأثیر گذار جذب جوانان به مساجد به شمار می روند و نحوه تعامل آنان با جوانان بسیار حساس و ظریف می باشد. اگر خدای ناکرده هیئت های امنا به خصوص با جوانان رفتاری دون شأن آنان داشته باشند و به گونه ای شخصیت آنان را دچار خدشه کنند، باعث فاصله گرفتن ایشان از مسجد خواهند شد. متأسفانه در برخی از مساجد مشاهده شده است که برخی از هیئت های امنا رفتار مناسبی با جوانان نداشت اند که این امر اثرات منفی در جذب جوانان به همراه داشته است. بنابراین باید کوشید تا متناسب با شخصیت آنان سخن گفت و آنان را در فعالیت های گروهی و جمعی مشارکت داده و با عطوفت و مهربانی با آنان رفتار کرد که اگر چنین شود زمینه های جذب جوانان در مساجد فراهم خواهد شد. 5- اهتمام در پاسخگویی به شبهات فکری و دینی جوانان شبهات فکری و دینی فراوانی در ذهن جوانان نقش بسته است و آنان را به دنبال مکان هایی می کشاند که به شبهاتشان پاسخ دهد. یا راه اندازی گفتمان های دینی در مساجد و دعوت از استادن مجرب برای این منظور جوانان حضور فعال تری در مساجد پیدا خواهند کرد و زمینه پاسخ به سؤالات آنان فراهم خواهد شد و این امر موجب افزایش توان تحلیل آنان در مباحث اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی شده و احساس شخصیت شان را جدی تر می کند؛ بدین ترتیب حضور آنان در مساجد پررنگ خواهد شد. پس نیاز است که در مساجد بیش از پیش جلسات گفتمان و مشاوره دینی تشکیل شود. 6- ملال آور نبودن سخنرانی های واعظان مساجد یکی از مواردی که موجب خستگی و ملالت جوانان می شود انجم سخنرانی های طولانی یک ساعته یا بیشتر از آن می باشد که به هیچ وجه پسندیده نیست. عدم رعایت حد اعتدال در سخنرانی ها موجبات گریز جوانان از مساجد را فراهم خواهد ساخت. بنابراین سخنرانی ها باید حداکثر 30 تا 40 دقیقه انجام شود. در این مدت مبلغ باید از آیات قرآن، احادیث، اشعار، پندها و اندرزها و داستان ها استفاده کرده و کلام خود را با بیانی شیوا و جذاب برای مخاطبان جوان ارائه کند تا به ذائقه آنان شیرین آید و شاهد حضور مستمر آنان در مسجد شود. مداحی ها هم باید کوتاه و مستند بیان شوند. لذا خطیب و مداح باید حق مطلب را به خوبی ادا کنند، تا جوانان از این طریق به مساجد جذب شوند. 7- مشارکت دادن جوانان در فعالیت های جمعی و گروهی نظر به اینکه جوانان مشتاقند در فعالیت های گروهی و جمعی شرکت نمایند و به آنان در این ارتباط بها داده شود، لازم است از آنان در انجام کارهای مسجد نظیر پیگیری فعالیت های عمرانی و فرهنگی دعوت به عمل آمده و آنان را در این ارتباط ترغیب و تشویق کنند. به عنوان مثال پیگیری انجام برنامه اعتکاف در یک مسجد توسط جوانان صورت گیرد. موضوع ثبت نام را به آنان واگذار کرده و در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها نظرات آنان نیز خواسته شود، یا آنان را برای پیگیری نیازهای فرهنگی مسجد به ادارات تبلیغات اسلامی و اوقاف و امور خیریه روانه سازند. در هر صورت باید به آنها بها داده شود و همچون بزرگان از مشارکت های آنان استفاده گردد. 8- طولانی نکردن اقامه نمازهای جماعت نمازهای جماعت باید به طور معمول و تعارف برگزار شوند و امام جماعت از طول دادن نماز و خیلی آهسته خواندن آن پرهیز کرده، سوره های طولانی را در نماز نخواند، سجده ها را طولانی نکند و حتی الامکان از صحبت های بین دو نماز پرهیز کرده و اگر صحبتی خواست انجام دهد خیلی کوتاه باشد و به حد 5 دقیقه بسنده کند. بعد از نماز جماعت نیز بی مورد وقت مؤمنان را نگیرد و برای مسجد جدول برنامه هفتگی تنظیم کرده و سعی کند آن برنامه را اجرا نماید و جز در موارد خاص برنامه های آن را لغو نکند. بنابراین امام جماعت باید به طور سنجیده فعالیت کرده و مطابق طبع ظریف جوانان حرکت کند، زیرا آنان مردان فردا و سنگربانان مساجد در حال و آینده هستند.